Şêx Edhem Barzanî:

Amancî leşkirkêşî Tirkiya boriye newtekanî Kerkûke

Edhem Barzanî be dirêjayî temenî yekêk lew denge bi wêrane buwe ke le gorepanî siyasetî Kurdistan da hemîşe wek pêşmergeyek amadeyî xoy bo bergirîkirdin le xak û serwerî neteweyî Kurd debiriywe.

Şêx Edhem wek xoy delêt qet wek hendêk siyasetmedarî teqlîdî berjewendî neteweyî Kurdî le çiwarçêwey dewletanî dagîrkerî Kurdistanda nebînîwew êstaş wek gencêkî Kurd ke birway be serbexoyî û serwerî neteweyî Kurd le her çwar parçey Kurdistan heye, derwanête diwa roj.

Şêx Edhem yekêk lew kesane buwe ke be berdewamî le beramber hereşekanî dewletî Tirkiyada xawen helwêst buwew sereray dakokîkirdin le mafî gelî Kurd le başûrî Kurdistan, le mafe neteweyiyekanî gelî Kurd le bakûrî Kurdistanîş bergirî kirduwe.

Wek agadarin ewe bo mawey çend mange dîsan dewletî Tirkiya û hikûmetî partî dad û geşepêdan hewlekaniyan bo operasyonî derewey sinûr çiritir kirdotewew lem dwayiyaneşeda perlemanî Tirk biryarnameyekî erê kird ke rêga be supay ew wilate dedat ke bo operasyon le dijî şervananî Partî Kirêkaranî Kurdistan sînûrekanî herêmî Kurdistan bibezênêt. Bo agadar bûnewe le helwêstî Şêx Edhem ew hevpeyivîneman legeliyan encamda:

* Wek dezanin be dirêjayî mêjû û ta êstaşî le gelda bêt, hikûkete yek le diway yekekanî Tirkiya siyasetî nikoliykirdinî netewey Kurdiyan pêrew kirduwe, bele berçaw girtinî diwayîn gorankariyekanî cîhan û nawçeke dozî Kurd le bakûrî Kurdistan be çi arasteyek da derwat?

Siyasetî dewletî Tirkiya le ser bineretî nikollî kirdin le dozî reway netewey Kurd binyatinrawe û eweş be aşkira le madey 66  î destûrî hemîşeyî ew wilateda bedî dekrêt. Be pêy ew madeye "herkes le jêr alay Tirkiya û le sînûrî dewletî Tirkiya da dejî Tirke ". Wek diyare ew madeye nikollî le her neteweyekî dîke le çiwarçêwey dewletî Tirkiya da dekat, hîç ciyawaziyek niye û ew netewe giring niye kam netewe yan keme neteweye, Kurd, Ermen, Laz û Çerkes û hemû ew netewane degirêtewe ke le Tirkiya da dejîn.

Be daxewe heta êstaş dewletî Tirkiya Kurd be Tirkî kêwî denasênêt wehaş le bûnî Kurd lew wilateda nikollî dekat. Pêrewkirdin û dirêjepêdanî ew siyasete ber le Etaturk û pêş yasay Etaturk buwete hoy ewey ke Kurd le beramber ew siyaseteda biwestê û serheldan bikat. Her dirêje pêdanî ew siyasete bû ke Kurdî han da le pênaw desteberkirdinî amance siruştiyekanî xoyda çek helbigrêt. Le diwayîn berhemî pêrew kirdinî ew siyaseteda bizûtinewey Partî Kirêkaranî Kurdistan le sallî 1984  da bo dabînkirdinî mafe seretayiyekanî gelî Kurd "rêgay çekdarî helbijard. Ta êsta ziyatir le 30000  kes le her dû netewey Kurd û Tirk, le encamî ew şereda giyaniyan le dest dawew dilniyaşim eger siyasetî nikolliykirdinî Tirkiya dirêjey pê bidirêt ew şere nabirêtewew Kurdîş xebatî xoy berdewam dekat.

Ewey emro le Tirkiya diyare partêk be nawî Dad û Geşepêdan be serokayetî Erdogan deselatî girtote dest û le destpêkî karekanîda amajey beweda ke kêşeyek be nawî kêşey Kurd le Tirkiya heyew eweş yekem berpirse paş Turgut Ozalî rehmetî dan pirsî Kurd da denêt. Ew gutinaney Erdugan zorbey çawdêranî siyasî weha lêkird ke billên partî Dad û Geşepêdan tiwanay çareserkirdinî pirsî Kurdî heye. Belam be daxewe milmilanêy nawxoyî Tirkiya le nêwan supa û hikûmetda neyhêşt ew pirse çiwarçêwey lê diwan têperênêt û boyeş her lew çiwarçêweye da mayewe. Eger awirêk le kirdewe û felsefew ideolojiyay partî Dad û Geşepêdan bideynewe debînîn ke binemakanî partî Dad û Geşepêdan le hîçkam lew faktoraneda legel sîstemî dewletî komarî Tirkiya û deselatdaranî supa ke le gor prensîpekanî Kemalîzm damezrawe, yek nagirêtewe.

Be ray min ew parte hewlî dawew deyewêt le Tirkiya hendêk gorankarî bineretî le biwarî siyasî û yasayî û komelayetî û aborî da dirust bikat belam dû layen hewlekanî partî Dad û Geşepêdaniyan pek xistuwew xêrayiyan kem kirdotewe. Ew dû layeneş yekiyan le cil û bergî supada xoyan bînîwetewew ewey dîkeşiyan le çiwarçêwey dû partî Gelî Komarî û Neteweperist (MHP, CHP) da xoy bînîwetewe. Sebaret bew bargirijî û aloziyey êsta û ew hereşaney supay Tirk bo bezandinî sinûrî başûrî Kurdistan, min lew birwayedam ke partî Dad û Geşepêdan biryarnamekey le serokayetî wezîran û paşan perleman bo deselatdaranî supa erê kird ta ku pêyan bilêt fermû ewe biryarnamew êmeş piştgîrîtan lê dekeyn, dey pirsî Pkk çareser biken.
Wek rastiyek, hem berpirsanî partî Dad û Geşepêdan û hem berpirsanî supa be başî dezanin ke pêştir supay Tirk 23  operasyonî derwey sinûrî le dijî Pkk encam dawe belam encamêkî ew toy be dest nehênawew Pkkeş netenya lawaz nebuwe belku be hêztir buwe. Min lew birwayedam eger operasyonî 24  encam bidirêt Pkk kotayî pê nayet û Tirkiyaş axirî naçar debêt le rêgay danûstanewe ew kêşeye çareser bikat. Cîhanî emroş cîhanî wituwêjew Tirkiyaş debê waqî pirsî Kurd qebûl bikat û lew rêgayewe kêşeke çareser bikat.

* Be le berçaw girtinî helwêstî Kurd beramber deste bikarbûnî partî Dad û Geşepêdan bo man derdekewêt ke Kurd be deselat geyiştinî ew parte zor xoşbîn bûn. Her ew Receb Teyib Erdogane paş dest bekar bûnî le xulî dûhemî postî serok wezîranda raygeyand ke eger dewletêkî Kurdî le Erjentîn û Mozambîkîş dirust bêt, ême hewlî le nawbirdinî dedeyn. Aya berpirsanî Kurdistan xoşbîniyekaniyan ziyad niye?

Pirseke xoşbînîw reşbînî niye. Eger ême be wirdî seyrî qisekanî Erdogan bikeyn boman derdekewêt ke le dilewe lewaneye ewan hez neken kêşey Kurd çareser bikirêt belam ewe be hezî ewan niye belku pirsî Kurd geyiştote astêkî weha ke eger Tirkiya çareserî nekat ziyanî pê degat. Çunke eger kêşey Kurd çareser nekirêt nawçey rojhelatî navîn aştî û aramî bexoyewe nabînêt. Be Kurdî û be kurtî bilêm ke boçûnî partî Dad û Geşepêdan sebaret be dozî Kurd le Tirkiya û herêmeke be hoy çawî reş û belekî Kurdanewe niye belku bo çareser kirdin û parastinî berjewendiyekanî xoyane. Lêre da min pêwîste amaje bewe bikem ke katêk basî pirsî neteweyî Kurd dekrêt legel ew boçûne şovîniyaney ke berpirsanî Tirk beramber be netewekanî dîke heyane wek yek seyr û rave nekirêt.

Kurdîş wek hemû netewekan mafî ewey heye ke le ser ew şiwêney pêy degutrêt Kurdistan ala û dewletî xoy hebêt. Tirkekan be bekarhênanî wişey Kurd û Kurdistan ture debin û berdewam delên nabê ew wişane bekar bihênrêt û Kurd wate şovînîw debê dest lew wişeye berden. Minîş pêyan delêm her katêk Emrîkiyek yan Elmanî, Berîtanî, Ereb, Tirkêk destî le şunasî neteweyî xoy berda û amade bû lew gunde cîhaniyeda bê şunasî neteweyî jiyan beser berêt. Êmeş ew deme waz le şunasî neteweyî xoman dênîn. Belam ta wek ewan debîne xawen xak û dewlet û sinûrî diyarîkirawî û xoman karwanî xebatman dirêje pêdedeyn. Dîsan delêmewe, eger ewan destiyan lew şitane berda, êmeş dest berdedeyn û lew gundeda û le jêr sîstemêkî niwêy cîhanî da jiyan be ser debeyn.

Ême çareserî pirsî neteweyî Kurd û mafe rewakanî le binyatnanî dewletêkî azad û demokratîkda debînîn ke eweş be pêy carinamey gerdûnî Netewey Yekgirtuwekan mafî xozayî her neteweyeke. Eger dirawsêkanî Kurdistan be dirêjxayen û aqilane bîr bikenewe damezrandinî dewletî Kurdî hereşe niye le dijî berjewendiyekanî hîç yek lew wilatane û Kurdîş wek netewekanî dîkey ser goy zewî deyewê lew perî aştî û aramî da bijît. Pirsî neteweyî Kurd le serdemî êstada pêşveçûnêkî seyrî bexowe dîwe û be taybetî le naw çînî lawanda. Lewaneye ême emro hendê siyasetmedarî teqlîdîman hebê ke hêşta riwangeyan sinûrekanî Êraq û Êran û Tirkiya û Suriya têneperênêt, her weha lewaneye ew kesaneş le jêr guşarda bin. Nabê le rastî û bûnî Kurdistan nikolî bikirêt.

Ewro yan sibey çareserî pirsî neteweyî Kurd û azad bûnî seranserî nîştîmanekey zorî nemawe. Ne eweş bilên le dahatûyekî dûrda ew pirse çareser dekrêt belku pirsî sale û min lew birwayedam le dahatûyekî nizîkda çareser debêt û sinûre destkirdekan desirênewe û Kurdîş debête xawen nîştîman û dewletî xoy. Hîç dewletêk ewendey dewletî Êraq û rijêmî Sedam derheq be Kurd zulmî nekird û rêwşiwênî serbazî be kar nehêna û le diwayîş da bînîman ke çî beser hat. Dagîrkeranî dîke le Sedam bêrehmtir û dirindetir nîn. Ewan ta kengê detwanin le dozî Kurd nikolî biken. Heta eger ewane biyanewêt wek Sedam biken natwanin çunke cîhanî emro cîhanêkî ciyawaze û ew zulm û zoriye pê qebûl nakirêt.

* Xalêkî ew biryarnameyey ke le layen perlemanî Tirkiyawe bo lêdanî binkekanî Pkk dengî erênî pêdirawe bas le lêdanî binkekanî Pkk û dewruberî dekat, ke dewruber be wirdî diyar niye kiwêye. Le layekî dîkewe le konferansî Stenbolda Erdogan dawa dekat ke pirsî Kerkuk bixirête jêr çawdêrî Netewe Yekgirtuwekan. Kêşey Tirkiya le gel Pkk da ye yan herêmî Kurdistan?

Amajet bew biryarname kird ke le perlemanî Tirkiya der kirawe û rêga be supay Tirkiya dedat ke bo mawey yeksal operasyonî derewey sinûr bikat. Perleman le her wilatêk da beradeyekî zor giring û pêroze, çunke niwênerayetî îradey ew neteweye dekat. Eger çend neteweş le çiwarçêwey wilatêk da cê bigirin niwêneranî ew netewane le jêr seywanî perlemanda kodebinewe û temsîlî îradey ew netewane deken. Wek pêştirîş min gutûme le perlemanî Tirkiya da ke şiwênêkî pîroze biryarêkî pêroz bo kuştinî neteweyek derkirawe, be rastî ewe çi perlemanêke, ke biryarnamey kuştinî kesanêk der bikat. Partî Dad û Geşepêdan be erêkirdinî ew biryarnameye be her şêweyek lêk bideynewe le dijî binemakanî xoy cûlawetewe.

Nazanim derkirdinî biryarnameyekî lew çeşne, dad pereweriyekey le kiwêye û her weha rêgadan be supa ke karî wêran kirdine geşepêdanekey le kiwêye. Min pêştir le lêdwanêkda bo kenalî Erebî elalim ke le Tahran bilaw debêtewe ke be daxewe lêdwanekeyan bilaw nekirdewe amajem be we da bû ke amancî leşkirkêşî Tirkiya ne Pkk yew ne bezandinî sinûrî Zaxo ta Qendîl, belku amancî serekî Tirkiya lew leşkirkêşiye cige le Kerkuk û boriye newtînekanî hîçî dî niye.

*  wek agadarin Tirkiya pirsî Pkkey kirdote kêşey nêwan Êraq û Tirkiya û xerîke xoy le waqî babeteke dedzêtewe. Sereray eweş amade niye le gel hîç layenêkî Kurdîş wituwêj bikat. Ray êwe lew bareyewe çiye?

Tirkiya tenya legel Pkk û herêmî Kurdistan kêşey niye belku legel hebûnî neteweyek be nawî Kurd û xakêk be nawî Kurdistan kêşey heye. Tirkiyay emro xoy le bineret da le ser binemay nikoliykirdin le netewey Kurd û Ermen û... Damezrawe. Ewe pirsêkî mêjûyiyew wek çon pêştir Tirk le herêmeke da nebûne û paşan hatûnete em cografyewe û le ser şanî netewekanî dîke dewletî xoyan binyatnawe, êstaş deyanewêt ew siyasete dirêje pêbiden.

*  Helwêstî wilatanî dirawsê be taybet Suriya beramber bew bargirjiyey nêwan herêmî Kurdistan û Tirkiya çon debînin?

Sebaret be helwêstî Suriya û serok komarekey lew rojaneyda ke Tirkiya hereşey le Kurdistan dekird detwanim bilêm ke Beşar Esed katêk le Enqere bû ew hereşaney le bîr kirdibû ke Tirkiya le pêştir le babî wate Hafiz Esedî kirdibû. Bes baş bû paş geranewey bo Dîmeşq(Şam) çîrokî hereşey Tirkiya û teslîmbûnî çend rojey babî le beramber hereşekanî Tirkiya da be bîrhatewe. Be bîrî hatewe ke be hereşeyekî Tirkiya Hafiz Esed le mawey çend rojda Ebdula Ocelanî le Suriya derkird û baregakanî Pkkey le wê daxist û deyan şervanî Pkkey radestî Tirkiya kirdewe.

Ewe bû ke katêk nawî Kurdistanî bîst be şêweyekî diwakewtû û helgerwane û bebê ewe bîrî lê bikatewe ke ew herêmî Kurdistaney ke êsta basî lê dekrêt beşêke le Êraq û Êraqîş beşêke le wetenî Erebî ke parte beesekey Esed bergirî lê dekat. Ew qisaney Beşar heleyekî siyasî bû û paşan helekey le layen wezîrî rageyandinî ew wilatewe çend car rast kirayewe û gutra ke Esed le hêrişkirdine ser Êraq piştgîrî nekirduwe û mebestî şitêkî dîke buwe.

Beşar Esed her bew hele siyasiye razî nebû û hefteyek paş ewe kînew dujminayetî xoy bo Kurd dûpatkirduwew raygeyand eger dewletêkî Kurdî le herêmeke da dirust bêt debête bombêk û hemû herêmeke legel xoyda deteqênêtewe. Ême bimanewêt û nemanewêt kêşey Kurd peywendî be sê netewey Tirk û Faris û Erebewe heye û dirawsêy yektirîn û xuda wehay dirust kirduwe. Le cografyekî nizîkda helkewtûyin. Bo min wek Kurdêk eger cêbecê bibayet û bimitwanîbayet Kurdistanim dexiste Erebaney tirêliyek û le dirawsêtî ew sê netewe demgiwastewe û dembirde cografyekî dî belam çi bikem şitî weha esiteme.

Le ber ewey be dirêjayî mêjû Kurd cige le zolm û zor û serkutkirdin hîç xêrêkî lêyan nedîwe. Ewanîş natwanin weha biken, madam ke siruşt û cografî way lê kirdûyin ke dirawsê bîn ba bêne pêşewe û be aştî kêşekanî nêwanman çareser bikeyn. Min hemû ew dewletaney dirawsê agadar dekemewe ke ew xeyale le bîr biken ke bebê çareser kirdinî pirsî Kurd bitwanin asayiş û aramî bo netewekanî xoyan dabîn biken.

*  Helwêstî serokî herêmî Kurdistan sebaret be hereşekanî Tirkiya sereray ew hemû hêrişe narewayey ke le layen berpirsan û mîdyay Tirkiyawe kirayeseriyan çon lêkidedinewe?

Helwêstî rêberî neteweyî Kurd berêz Mesud Barzanî le naw dost û dujminda sebaret be bergirîkirdin le dozî reway netewekeman zor rûn û aşkiraye û pêwîst be gutinî min nakat. Ew kesayetiye hemîşe le rîzî xelk û pêşmergeda buwew hemîşeş gutûyetî min legel diyarîkirdinî mafî çarenûsdam bo netewekey xom û amadem le rîzî pêşewey bergirî kirdin le nîştîman bim. Be ray min eger kesêkî dîke biwayet le cêy kak Mesud be taybetî le rewşî êstay nêwan Kurdistan û Tirkiya da be deyancar lew helwêstaney xoy paşgez debuwewe. Çunke guşarêkî le rade be derî le sere. Be daxewe rageyandinî Tirkîş bûnete amêrî destî generalekan û be diway rastiyekanda nagerên.

* Pkk ta êsta çendîn car agirbestî yeklayeney rageyanduwe belam Tirkiya be hîç şêweyek ew agirbestey qebûl nekirduwe û hîç hengawêkî bo çareserî helnegirtuwe. Lem diwayiyaneşda le ser daxwazî serok komarî Êraqî fîderal agirbestî rageyand belam Tirkiya her operasyonekan dirêje pê dedat. Çare çiye?

Mêjûy Pkk mêjûyekî pir le hewraz û nişêwe. Eger be wirdî seyrî bikeyn ew parte heley zorî buwe. Le destpêkda daway Kurdistanêkî serbexoy dekird ke be hoy ewey ke diruşmekanî xewnî gencanî netewey Kurd bûn, le her çwar parçey Kurdistanewe cemawerêkî zor rûyan lê kird. Belam be daxewe Ocelan çend katjimêr paş destgîrkirdinî helwêstî xoy gorî û le diruşmî Kurdistanî gewrewe bo desteberkirdinî mafe kultûriy û komelayetiyekanî Kurd dabezî.

Hendêk lew prensîpekanî şerî çekdarî ke le şorişî eylul û le bizavî rizgarîxwazî Kurd da pêrew kirawin le layen Pkk we le berçaw negîrawin. Sereray ewaneş min lew birwayedam ke lem çend salaney diwayî da Pkk be siyasetekanî xoyda çuwetewew hendêk gorankarî têda kirdûn. Min ew bangewazaney Pkk bo çareserî kêşey Kurd le rêgay aştiyanew diyalog berzî dekatewe be erênî denirxênim. Eger ew qonaxeş weha berdewam bêt û Pkk waz le şerî çekdarî bênêt Tirkiya biyanûy bedestewe namênêt û naçar debêt kêşey Kurd çareser bikat. Min çareserî le diyalogda debînim û lew birwayedam ke pêwîste direng yan zû kêşey Kurd le Tirkiya le ser mêzî danûstan çareser debêt.

HEMDEM.COM

Hevpeyvîn: Ebdulrehman Elî